Op de grens van Amstelland en Het Gooi, aan het Gein, een pittoresk riviertje tussen het dorp Driemond en Abcoude, ligt een zogeheten pluktuin. Hier kunnen leden met een een- of meerpersoons abonnement buiten het winterseizoen zelf de akker op om hun maaltje te plukken. Het is een initiatief van idealistische jongelui met een achtergrond bij de voormalige landbouwuniversiteit Wageningen, de groene beweging of allebei. Zij bewerkten hier een aantal jaren het land op biologische wijze. De oogst werd steeds eerlijk verdeeld onder de al even bevlogen abonnees die voor de inkomsten moesten zorgen. Soms was die oogst overvloedig, vaker karig. Gelukkig was daarvoor altijd begrip bij de afnemers van de groenten en het fruit.

Net als bij duurzame energie is leveringszekerheid de Achilleshiel van de alternatieve landbouw 

De tuinders van het eerste uur gaan nu uit elkaar. De tuinderij wordt voortgezet door iemand die er niet van hoeft te kunnen leven. Dat is fijn, want biologisch boeren is geen vetpot. Net als bij duurzame energie is leveringszekerheid de Achilleshiel van de alternatieve landbouw. Kan het elektriciteitsnetwerk het aanbod van stroom bij zon en wind niet aan, bij windstil winterweer draaien de gascentrales op volle toeren. Waar boeren in de reguliere landbouw de teeltrisico’s nog enigszins kunnen beperken met kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen, de biologische boeren zijn het haasje bij bladluis of een slakkenplaag tijdens het natte voorjaar.

Niet voor niets houden sommige ecoboeren het na een paar jaar voor gezien om gebiedsregisseur, vleermuisteller of adviseur groene landbouw (met ervaring!) te worden tegen een vast salaris bij de overheid of een ideële instelling. Anderen beginnen gewoon opnieuw op een nieuw stuk land, hemelsbreed nog geen kilometer van de oude stek en net iets dichter bij de stad.

Met een eerste jaarcontract als basis wil men hier een voedselbos aanleggen dat tussen vijf en tien jaar van nu vrucht zal dragen. Ondertussen moeten andere gewassen tussen de jonge aanplant voor opbrengst zorgen. De gepensioneerde interimmanager – een goede vriend van ons – die als vrijwilliger op de pluktuin terugkeerde naar zijn roots als tuinderszoon, steunt het streven maar heeft zijn twijfels. Wij houden ondertussen het zelfplukabonnement aan, maar onze back-up heet Lidl (de beste in groente en fruit).

‘Het gaat niet om duizenden hectares, maar dit is superbelangrijk voor de bewustwording’ 

In de NRC stond onlangs een uitvoerig artikel over de vele coöperatieve agro-ecologische, regeneratieve en biologisch dynamische landbouwinitiatieven. De conclusie was heel realistisch: ‘De schaalgrootte zal beperkt blijven’, verwacht een betrokkene bij het initiatief Aardpeer en andere coöperaties in de krant. ‘Het gaat niet om duizenden hectares, maar dit is superbelangrijk voor de bewustwording.’

Deze column verscheen bij romagazine.nl op 13 januari 2025

Precies twee jaar geleden was ik te gast bij een bijeenkomst van de Veerstichting. Een club die het studerend kroost van onze maatschappelijke- en bestuurlijke elite voorbereidt op het – te zijner tijd – overnemen van het stokje. Het thema was de toekomst van macht en gezag. Een van de sprekers, een kolonel in hemdsmouwen, somde alle misrekeningen van Poetin op en gaf hem nog enkele weken, maanden hooguit. Dan zou zijn oorlog in Oekraïne verloren zijn en zag het er ook thuis in Rusland niet goed uit voor de dictator.

Nu, twee jaar later, wint Rusland terrein in Oekraïne, raadt de Nederlandse Vereniging van Banken aan contanten in huis te halen en meent Secretaris-Generaal van de NAVO Rutte dat we ons mentaal op oorlog moeten voorbereiden. Over wat dat is en hoe dat moet, zijn al te veel columns geschreven en cartoons getekend. Het is Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf tijdens de jongste dag, (1961) van Harry Mulisch revisited.

Concreter wordt het waar de rijksoverheid ons op individueel niveau adviseert een radio op batterijen, een zaklamp, mondvoorraad en drinkwater voor een paar dagen in huis te halen. Van de overheid op lokaal niveau horen we slechts dat de VNG zich aansluit bij de oproep tot versterkte weerbaarheid tegen cyberdreiging, terrorisme, extreem weer en oorlog. Waar dat concreet uit zal bestaan moet komend jaar duidelijk worden uit overleg onder leiding van het ministerie van Justitie en Veiligheid, het Veiligheidsberaad en de NCTV.

Hier geen survivallessen en EHBO voor scholieren zoals bij de Finnen of getrainde burgerparaatheid op het niveau van wijk of buurt, zoals bij de Noren en de Zweden 

Met survivallessen en EHBO voor scholieren zoals bij de Finnen zullen de gemeenten zich niet gaan bezighouden. Bij ons gaat het lokaal bestuur over de gebouwen en niet over de inhoud van het curriculum. Getrainde burgerparaatheid op het niveau van wijk of buurt, zoals bij de Noren en de Zweden, zie ik ook nog niet zo snel gebeuren. Bij ons komt het voorlopig niet verder dan een proefballonnetje over terugkeer van de actieve opkomstplicht, maar dat is dan weer een zaak van het Rijk.

Te voorspellen valt dat er wel een prominente rol zal zijn weggelegd voor de ‘meekoppelende belangen’. Een toverformule die eerder al werd ingezet om de grote transities op het gebied van energie, duurzaamheid, mobiliteit, landbouw en nog meer behapbaar te maken.

Het komt er in het kort op neer dat we de straat niet langer openbreken voor verbreding van de riolering alleen. We gaan er ook aan denken tegelijkertijd tramrails te leggen voor duurzaam OV, bomen tegen de hittestress te planten en straks mogelijk ook schuilgelegenheden, schuttersputjes of andere weerbaarheidsvoorzieningen in te graven. En dat alles bij voorkeur op het moment dat er toch al onderhoud op de planning stond.

Hier pakken we het meteen integraal aan, met eerst veel praten en participeren 

Integraliteit om je vingers bij af te likken, met alle nadelen van dien. In weerwil van de grote maatschappelijke behoefte aan een daadkrachtige overheid zullen de opgetelde wensen- en eisenlijstjes concreet resultaat juist vertragen.

Dat hoeft niet heel erg te zijn, want ook het proces van praten met de minister en de veiligheidsorganisaties, het participeren van bewoners en het oplijnen van de uitvoering draagt al bij aan onze ‘mentale voorbereiding’ op de oorlog die volgens Rutte nog zeker een jaar of vijf tot zeven op zich laat wachten.

Deze column verscheen op 23 december 2024 bij Romagazine.nl

Behalve in Amsterdam-West was het ook in Amsterdam-Noord, -Oost en -Zuidoost onrustig op maandagavond 11 november. Kinderen getooid met lampionnen trokken bij het vallen van de avond langs de deuren om een Sint Maarten liedje te zingen in ruil voor snoep of liepen mee in een georganiseerde optocht met lichtjes en muziek. Alles ter ere van Sint Maarten die ooit zijn mantel zou hebben gedeeld met een bedelaar.

Van oudsher vormt het IJ de Sint Maarten-grens, maar met wat hulp houdt de traditie op sommige plaatsen ook stand bezuiden het veelbezongen water. Waar in de Zaanstreek en Waterland in mijn herinnering groepen kinderen tot een jaar of tien veelal onbegeleid langs de deuren trokken (en de iets ouderen aanschoven voor ‘een handje bij’), zijn het nu vooral moeders die met hun kroost in groepjes langs bekende adressen in de buurt gaan. Het liedjesrepertoire is al decennia ongewijzigd, de mandarijntjes blijven onaangeroerd en de toffees vinden gretig aftrek.

Bedreigingen en steun voor Sint Maarten; het feest van licht en samen delen 

Verschillende maatschappelijke ontwikkelingen bedreigen en bevorderen het feest van licht en samen delen. Op veel plekken heeft de traditie te lijden onder individualisering en gevoelens van onveiligheid. In laagbouwbuurten met eengezinswoningen is de deurbelcamera (‘We can’t answer the door right now, you can leave a message’) usance geworden en is onaangekondigd bezoek zeldzaam. Daar staat het succes van de pakjes-aan-huis-economie tegenover. Waarschijnlijk uit welbegrepen eigenbelang nemen we pakjes voor de buren aan en zorgt dat voor wat burencontact.

Steun voor Sint Maarten komt uit onverwachte hoek. De buitenschoolse opvang (BSO) en in andere buurten de nannies grijpen de gelegenheid aan om de kinderen in het lastigste uurtje voor ze worden opgehaald – of waarin de ouders thuiskomen – bezig te houden. Eerst lampions knutselen en vervolgens bij een geselecteerd aantal adressen zingen en snoep verzamelen. In de meer traditionele omgeving doet de school het knutselwerk en zijn de moeders de klos voor de collecte. Vaders zie je zelden.

In Amsterdam Oost (en soms in West) krijgt Sint Maarten al veertien jaar een bijzondere viering. Op initiatief van het buurtwerk en Community Art stichting ACCU – en onder begeleiding van steltlopers, fanfares en percussie – lopen ouders, kinderen en wie maar mee wil doen een processie door de buurt. Veelal met een diezelfde dag uit sloophout getimmerde draak of ander beest dat tot slot van het evenement in brand gaat.

Bij een eerdere editie in West mocht ik ’s middags op een pleintje meetimmeren aan het houten paard. We trokken natuurlijk veel belangstelling en nieuwsgierigheid van de jongeren uit de buurt. Een jongetje vroeg mij: ‘Is Sint Maarten christelijk?’ Ik besefte op dat moment pas dat het natuurlijk een christelijke traditie is. Voor ik antwoord had kunnen geven, riep een oudgediende van de optocht: ‘Nee hoor, Sint Maarten is voor iedereen’. Het was voor dat moment genoeg en even later zat een meisje gedurende de hele processie hoog te paard en wuifde als een vorstin naar de omstanders. Met spijt liet ze zich aan het einde van de tocht van het paard tillen. De traditie wil immers dat het beest in de fik gaat. Dit jaar brandde in West een tram.

Deze column verscheen op 18 november 2024 bij Romagazine.nl

Op donderdag 10 oktober presenteerde het Centraal Planbureau (CPB) het rapport Kiezen voor later: vier visies voor 2050. Premier Schoof mocht het in ontvangst nemen. Zoals het een planbureau betaamt, stelt het CPB dat de grote opgaven waarvoor ons land staat om langetermijndenken vragen. Voor ons uitschuiven van keuzes rond thema’s als vergrijzing, zorg, onderwijs, woningnood, klimaat, energie en biodiversiteit, leidt tot extra dure en suboptimale (ruimtelijke) oplossingen. Het lijkt een no-brainer, maar is dat wel zo?

Niet of laat kiezen is NIET altijd slechter en duurder 

Het CPB weet dat er verschillende scenario’s voor verschillende toekomsten denkbaar zijn. Het planbureau heeft geen voorkeur, maar wil vooral dat we kiezen en handelen. Het schetst daarom vier politiek-maatschappelijke smaken: de vrije markt, een autonome en zelfstandige economie, een vooral duurzame- en een solidaire samenleving. Niet of laat kiezen is altijd slechter en duurder, zegt CPB-directeur Pieter Hasekamp in diverse kranten.

Argumenten om juist zo laat mogelijk te kiezen zijn er ook. Zo hebben langetermijnstrategieën met ruimtelijke implicaties de neiging om ‘de vorige oorlog’ te willen winnen. Dat was letterlijk zo met omwallingen en waterlinies die nutteloos bleken toen het erop aankwam. Er was inmiddels artillerie met een veel groter bereik of men had niet voorzien dat de luchtoorlog al zo snel een beslissende factor zou worden.

Na jaren van breed gedragen bezuinigingen op defensie gaan we weer met eigen tanks rijden, maar interessanter: we gebruiken onze hernieuwde inzet voor het opzetten van een drone-industrie samen met Oekraïne. Wet van de remmende voorsprong, poleposition voor achterblijvers. Dat geldt ook bij civiele onderwerpen. Delen van Afrika die het zonder of met gebrekkige vaste telefonie moesten doen, zijn nu beter bereikbaar dankzij een snelle verspreiding van de mobiele telefonie.

‘Voorspellen is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat’. De Deense kerngeleerde Niels Bohr zou het gezegd hebben. Nog afgezien van de humor had hij gewoon gelijk. Juist in een tijd van extreem snelle technologische ontwikkeling, zijn langetermijnstrategieën achterhaald voor je het weet. Om verantwoord om te kunnen gaan met al die onzekerheid, hebben we onder meer het voorzorgsbeginsel uitgevonden. Een beginsel waarmee we lange termijn plannen al bij voorbaat saboteren omdat we zoveel niet te geven zekerheden van de toekomst vragen dat de plannen vastlopen of (te) duur uitkomen. Zie de discussie over kernenergie.

We laten ons nog steeds de weg wijzen door onze voorlieden, maar dat zijn er wel steeds meer en als ze ons teleurstellen zijn we er ook snel klaar mee 

En dan zijn er nog de politiek-maatschappelijke ontwikkelingen. Planning, en vooral langetermijnplanning, mag zich in een groeiende belangstelling verheugen. We willen weer visie en koersvastheid van de politiek. Tegelijkertijd is onze samenleving steeds verder geëmancipeerd en egalitair geworden. We laten ons nog steeds de weg wijzen door onze voorlieden, maar dat zijn er wel steeds meer en als ze ons teleurstellen, zijn we er ook snel klaar mee. Dat maakt ons als kiezers grillig en dat is ons democratisch goed recht. Slecht nieuws dus voor de langetermijnplannen die we zo graag willen.

‘Beleidmakers zouden zich moeten beperken tot een stip op de horizon en kleine stapjes in die richting’ 

Kom er maar in Charles Edward Lindblom (1917-2018), politicoloog en econoom aan Yale University die in 1959 kwam met zijn Science of Muddling Through. Hij zette zich af tegen het plandenken dat niet alleen in de communistische, maar ook in de Westerse wereld nog altijd in zwang was in de late jaren vijftig. Het strikt rationele doeldenken dat een objectief einddoel met de stappen daarnaartoe zou kunnen formuleren, had voor hem afgedaan. Te veel partijen, te veel belangen en ontkenning van de irrationele factoren in de politiek. Het waren voor hem de oorzaken van falend planbeleid. Beleidmakers zouden zich moeten beperken tot een stip op de horizon en kleine stapjes in die richting. Beperkte interventies die getoetst worden op hun effect, zowel maatschappelijk als politiek. Een incrementele benadering. Trial and error met ruimte voor democratische organen om bij te sturen.

Het is allemaal weinig spectaculair vergeleken bij visionaire- of autoritaire vergezichten die ook in ons land snel aan populariteit winnen. Too little too late, ook voor de urgentie die velen zien in de problemen waar we voor staan. Maar het lijkt wel beter te passen bij een mondige, egalitaire samenleving die visie en koersvastheid wil, maar ook snel klaar is met politici die niet leveren.

Deze column werd gepubliceerd bij Romagazine.nl op 15 oktober 2024

De Stad, het verhaal van Amsterdam van 1980 tot vandaag. Dit recente en veelgeprezen boek van Marcel van Engelen, volgens het FD een van de beste zomerboeken van dit jaar, beschrijft ook mijn geschiedenis met de stad. Als geboren Noorderling, opgegroeid in Purmerend, terug naar de stad. Een stad zo rauw als nu niet meer voor te stellen is. Hele gevelrijen dichtgetimmerd, overal geparkeerde auto’s, zwerfvuil en junks. Geen woning, geen kroning. Krakers en creativiteit.

City-plannen en tegenbeweging

De verlaten scheepswerven – ik zie de lange, lege fietsenstallingen nog voor me – en de zwarte kolenbergen in de Oostelijke haven. Hoe de IJ-oeverherontwikkeling verloor van het grote geld dat voor de Zuidas koos en hoe het toch nog goed kwam. Van Engelen beschrijft het mechanisme waarmee eerder afgeschreven plannen toch doorsijpelen naar latere realisatie. Hoe de stad werd gevierd als ‘emancipatiemachine’ tot het een ‘sorteermachine’ werd.

De city-plannen en de tegenbeweging. Van de Jordaan, naar De Pijp en de omgeving van de Javastraat. Ontwikkelingen die zich niet alleen in Amsterdam hebben voorgedaan. Voormalige buurtwerkers uit Utrecht, die het boek van Van Engelen met mij lazen, herkennen er veel in.

Hoe de stad werd gevierd als ‘emancipatiemachine’ tot het een ‘sorteermachine’ werd 

En dan de gentrificatie als redding en als vloek. Massatoerisme. Het Amsterdam waar het footloose mondiale kapitaal de dienst uitmaakt. Een stad voor de rijksten en de onderkant met niks daartussen. De roep om regie: ‘Take back control’.

In gelul kun je niet wonen

In de musical-achtige Orkater-voorstelling ‘Café 749’  – een opwarmer voor Amsterdam 750 jaar in de koude Markthallen aan de Jan van Galenstraat – speelde wethouder Salomon de Miranda niet voor niets een centrale rol. Salomon (‘Monne’) werkte in de jaren dertig samen met Floor Wibaut (Wie Bouwt? Wibaut!) voortvarend aan de volkshuisvesting, werkgelegenheid en volksgezondheid van de stad. Een productieve tandem waarbij vooral Wibaut met de eer streek. In de jaren tachtig vormden Michael van der Vlis en Jan Schaeffer ook een beetje zo’n duo. Samen de handen uit de mouwen, waarbij de ‘shine’ vooral ging naar Schaeffer en zijn oneliners: ‘in gelul kun je niet wonen’.

Ook de epiloog van Marcel van Engelen is te lezen als een pleidooi voor nieuwe regie vanuit de overheid 

Ook de epiloog van Marcel van Engelen is te lezen als een pleidooi voor nieuwe regie vanuit de overheid. Het begin is er, we hebben alweer een minister van volkshuisvesting. Niet om het kapitaal uit te bannen, je kunt immers niet zonder, maar wel om weer greep te krijgen op de ontwikkeling. Toch weer een grotere rol voor volkshuisvesting, ook voor de middengroepen. Nieuwe armslag voor de corporaties of misschien zelfs weer een gemeentelijk woningbedrijf.

Geitenpaadjes

Maar Van Engelen laat ook de nuance zien. Bijvoorbeeld door te wijzen op de sociale huursector die nog altijd groot is; 48 procent van de totale woningvoorraad in 2021, terwijl de grootste uitverkoop werd gestopt. Bij die nuance horen wat mij betreft ook de individuele geitenpaadjes die mensen vinden om maar in die stad te kunnen blijven.

Het hoort bij de creativiteit die in steden over de hele wereld aan de dag wordt gelegd door mensen die kleine kansen zien en benutten. Mogelijkheden waarvoor in het grotere plaatje geen ruimte is. Door verder buiten het centrum te kijken, door – al dan niet legaal – woningdelen of kapitaal bij elkaar leggen om samen een pand te kopen. Geen oplossingen voor de stad als geheel, maar soms wel voor het individu, een paar of een groepje.

Deze column verscheen bij Romagazine.nl op 17 april 2024

We mochten stemmen voor het Europese Parlement. Alsof dat niet ingewikkeld genoeg was, konden we ons in Amsterdam en Weesp op dezelfde dag ook nog eens uitspreken in het raadgevend referendum over de Hoofdgroenstructuur van de stad. Twee dames, beiden betoverd door het narratief dat de natuur op omvallen staat en het groen altijd de zwakste partij is, hadden het initiatief genomen en zowaar de drempel voor de aanvraag van een referendum gehaald.

Het kneiter-groene en linkse stadsbestuur had het bestaan om de Hoofdgroenstructuur net niet helemaal heilig te willen verklaren. Het kon zich voorstellen dat de groeiende stad woningen en voorzieningen nodig zou hebben die een enkele keer ten koste zouden mogen gaan van het gekoesterde groen in de stad. Groen is ontzettend belangrijk, maar een leefbare stad heeft ook andere dingen nodig die ruimte vragen. Voor de dames en hun medestanders was dit een onacceptabel voorstel dat van tafel moest. Een raadgevend referendum zou een ‘groene lijn’ trekken en de gemeenteraad overhalen om tegen het voorstel van het college te stemmen. 

Het is evident dat soms andere belangen dan het groen voorrang moeten kunnen krijgen 

Op zich was de keuze voor mij niet zo moeilijk, want het is evident dat soms andere belangen dan het groen voorrang moeten kunnen krijgen. Het is ook wel zo democratisch om daar in voorkomende gevallen over te beslissen en niet tevoren met een in beton – excuus voor de beeldspraak – gegoten besluit.

Er zat echter wel een addertje onder het gras. Een stem voor het collegevoorstel zou ook zomaar eens een stem voor kneiterhoge windturbines dicht bij woningen en volkstuinen in Amsterdam Zuidoost kunnen betekenen. Turbines die er moeten komen omdat het stadsbestuur met een bizarre koplopersambitie een groen gebaar wil maken ten koste van haar eigen bewoners en tuinders. 

Extra wind op zee, in de havens en op industrieterreinen is genoeg om de nationale winddoelen te halen, maar het college wil meer. In een autarkische fantasie, die met de werkelijkheid van een stad niets te maken heeft, wil het zoveel mogelijk duurzaam in de eigen energiebehoefte voorzien. En daarvoor moet de kwetsbare periferie van de stad een offer brengen.

Nu moet ik bekennen dat er voor mij ook wel een NIMBY-kantje aan zit. Ik ben namelijk zowel bewoner als tuinder die straks op een paar honderd meter afstand enkele windturbines krijgt. Toch heb ik voor het alleszins redelijke voorstel van het college gestemd. Het brengt mij mogelijk in de eigenaardige positie dat ik straks alle argumenten voor de plaatsing van de turbines hard nodig zal hebben om mijn woning te kunnen verkopen.

Deze column verscheen op 18 juni 2024 bij Romagazine.nl

In de eerste week van mei ligt het Waterloopbos ten oosten van Emmeloord in de Noordoostpolder er prachtig bij. Het jonge blad van de hoge beuken filtert het licht tot een zachtgroene waas. Lager in het bos overwoekeren riet en struiken op veel plaatsen de schaalmodellen van grote waterwerken. Dit is het Angkor Wat van het naoorlogs ingenieursoptimisme. Toenmalige ‘state-of-the-art’ techniek getransformeerd tot landschapskunst en natuur. Hier ligt de basis van onze huidige waterbouwkunde die – zoals iedere held in een goed verhaal – tegenslagen ontmoet om daarna als winnaar uit de strijd te komen.

Analoog – digitaal, publiek – privaat

Het voormalig proefterrein van het Waterloopkundig laboratorium De Voorst ziet eruit als een ruïne van een tempelcomplex. Hier liggen de havens van IJmuiden, Rotterdam, Istanbul, Bangkok en vele andere plaatsen op schaal verscholen in de begroeiing. Niet verstopt, maar volledig vrij gegraven, ligt hier ook prominent de Deltagoot, proefinstallatie voor de Deltawerken. Een betonnen bak van 240 meter lang, 5 meter breed en zeven meter hoog. Een golfslagbad waar het effect van watergeweld op bodems en dijken kon worden uitgetest. Nadat in 2015 een nieuwe goot bij Deltares in Delft en vooral computermodellen en -simulaties het werk hadden overgenomen, kon de goot in het bos verzaagd worden tot een gigantisch kunstwerk.

Tussen 1951 en 1996 van de vorige eeuw werden in de Noordoostpolder met engelengeduld proefnemingen gedaan om de effecten van stroming en golfslag mee te kunnen nemen in het ontwerp van havenontwikkelingen en kustbescherming. Vrijwel alles analoog en met grote inventiviteit. Zo werden er bijvoorbeeld in het schaalmodel van een aan te leggen haven stroken gekleurde steentjes neergelegd en fotografeerde een ingenieur vanaf een hoge ladder de verschuivingen in de kleurpatronen om zo de ontstane stroming vast te leggen. Iets soortgelijks gebeurde met papiersnippers op het water. Foto’s, met een lange sluitertijd genomen, onthulden de stroompatronen. De eerste computermodellen en -simulaties zijn op deze gegevens geijkt.

Decentralisatie en marktwerking 

De waterbouwkunde ging niet alleen van analoog naar digitaal, maar ook van publiek naar privaat. Het waterlooplaboratorium was als dependance van de TU Delft altijd verbonden geweest met Rijkswaterstaat, maar nu werd daar – net als bij VROM – de expertise geprivatiseerd en op afstand gezet. Daar leek veel voor te zeggen, want het is immers veel goedkoper om expertise in te huren wanneer je het nodig hebt. Bovendien zou een gezonde markt ontstaan waarin bedrijven op prijs en kwaliteit concurreren. Wat de overheid wel opbrak is het verlies aan eigen expertise om een goede opdrachtgever te kunnen zijn.

Miljoenengat in de begroting nog niet gedicht 

Dat bleek bijvoorbeeld bij de grote renovatie van de Afsluitdijk. Een megaproject om dit kunstwerk – waterstaatjargon voor grote constructies – bestand te laten zijn tegen zeespiegelstijging en verhoogde rivierwaterafvoer. Maar niet alleen dat. Ook de ecologische schade die de Afsluitdijk had aangericht, zou worden gerepareerd met onder meer een vismigratierivier. Vanzelfsprekend moest het er goed uit gaan zien, want we hebben het tenslotte over een van de weinige menselijke bouwwerken zichtbaar vanuit de ruimte en een icoon van Neerlands kunnen.

Volgens de beste stuurlui aan de wal had een fixatie op de zeespiegelstijging en minder aandacht voor de rivierwaterafvoer ervoor gezorgd dat een belangrijk risicoscenario in de aanbesteding niet was meegenomen. Bij laag water en hoge golven op het IJsselmeer zou de constructie zoals die bedacht was in gevaar kunnen komen. Om dat risico alsnog af te dekken ging de renovatie 263 miljoen of volgens sommigen zelfs 400 miljoen duurder uitpakken.

De erfenis van Ir. Lely

Grote projecten zijn om minder afgeblazen, maar dat is hier geen optie. Bovendien zijn de betrokken partijen tot elkaar veroordeeld, want de overheid kan niet terug en er zijn geen andere gegadigden om de klus te klaren dan de bouwers BAM, Van Oord en het technisch adviesbureau Rebel verenigd in het consortium Levvel (De Erfenis van Lely veiliggesteld). Een miljoenengat ligt nog altijd open, maar ondertussen gaat het werk door.

In dezelfde week waarin ik het Waterloopbos bezocht, werden in Den Oever twee sets van drie pompen aangeleverd. Twaalf meter hoge installaties die visvriendelijk – vraag me niet hoe dat kan – 275.000 liter water per seconde of de inhoud van één olympisch zwembad per 9 seconden van het IJsselmeer naar de Waddenzee kunnen blazen. Zelfs wanneer het water aan de zeekant eigenlijk nog te hoog staat.

Met wapperende jaspanden zal de stenen Ir. Lely op enig moment goedkeurend neerkijken op het voltooide werk. In een fraai bezoekerscentrum zal de lof gezongen worden van dit staaltje Hollandse waterbouwkunde en onze ingenieurs. Hoe het miljoenengat werd gedicht, komt daar misschien niet eens meer ter sprake. Of het moet zijn als de laatste beproeving van de held voor zijn overwinning.

Deze column verscheen op 13 mei 2024 bij romagazine.nlhttps://romagazine.nl/artikel/28356/de-ingenieur-als-held

Het tuinseizoen is nog nauwelijks begonnen of het is weer zover. Een volkstuinvereniging – ditmaal Ons Genot in de Utrechtse wijk Overvecht – komt er bij toeval achter dat het op de nominatie staat om ingeruild te worden voor nieuwe sportvelden. De tuinders die hier al zestig jaar lang tuinieren op basis van tijdelijke grondhuurcontracten met de gemeente, schrikken zich een hoedje. De soep lijkt vooralsnog niet zo heet te worden gegeten, maar Ons Genot moet in ieder geval publiek toegankelijker worden. ‘Zodat meer mensen van het groen kunnen genieten’. Daar kan niemand iets op tegen hebben. Toch?

De Wolf en de Zeven Geitjes

De volkstuinbeweging heeft zijn wortels in het begin van de vorige eeuw. De vaak slecht behuisde arbeidersklasse wordt met de uitgifte van een stukje grond op een verenigingscomplex in staat gesteld het schimmelige binnenklimaat in de spaarzame vrije tijd te verruilen voor de frisse buitenlucht. Het biedt armlastige gezinnen bovendien de kans het sobere menu aan te vullen met gezonde groenten van eigen teelt. Dit alles past ook nog eens prima in de verheffingsidealen van christen- en sociaaldemocraten. De schop in de grond als eerzaam alternatief voor de fles en ongerichte oproerigheid.

Inmiddels zijn veel volkstuincomplexen ingesloten door stadsuitbreiding en vormen zij nu groene eilanden in de stad 

Overal in het land verschijnen volkstuincomplexen aan de randen van de stad. Dankzij een grote mate van zelfredzaamheid, ontsnappen de tuinverenigingen lang aan aandacht en bemoeienis van de overheid. Maar inmiddels zijn veel volkstuincomplexen ingesloten door stadsuitbreiding en vormen zij nu groene eilanden in de stad. Groeiende bevolkingsdruk en de keuze om de ongeveer zeventig procent onbebouwd gebied in ons land zoveel mogelijk met rust te laten, leidt tot hoogbouw en verdichting van de stad. Het leidt ook tot aandacht voor de volkstuincomplexen die veel weg heeft van de belangstelling van de Grote Boze Wolf voor de Zeven Geitjes.

Nogal wat tuinverenigingen op verschillende plekken in het land zien hun voortbestaan bedreigd door nieuwbouwplannen voor huizen, bedrijven of sportaccommodaties. Het speelt onder meer in Utrecht, Leiden, Ede, Purmerend en natuurlijk ook in Amsterdam. Vaak is er bij de plannen wel zicht op een nieuwe vestigingsplek, maar meestal veel verder van huis en altijd met het vooruitzicht van opnieuw beginnen. Bomen, struiken en akkertjes, de vrucht van noeste arbeid, ten prooi aan de shovel. En dan hebben we het nog niet eens over verstoorde habitats en verlies aan biodiversiteit. Enfin, u kleurt het plaatje zelf wel verder in.

Middelpuntvliedende krachten

Daartegenover staat natuurlijk het minstens zo treurige verhaal van de woningnood, de totaal ontspoorde woningmarkt, de jongeren die veel te lang bij hun ouders moeten blijven wonen en de concurrentie tussen verschillende groepen woningzoekenden in allerlei gradaties van urgentie. Een verhaal dat komt bovenop de ‘natuurlijke’ ontwikkeling van steden waarin functies verschuiven, rafelranden ‘hotspots’ worden en nieuwe rafelranden ontstaan. 

De wederdienst in de vorm van een grotere publieke toegankelijkheid van de complexen zou niet te veel gevraagd moeten zijn 

Dat te midden van die middelpuntvliedende krachten volkstuincomplexen soms naar buiten geslingerd worden, is niet zo gek. Dat ze er soms in slagen om gemeentebesturen te overtuigen dat het beter is om ze op hun plek te laten, pleit voor het luisterend vermogen van betrokken bestuurders. De wederdienst in de vorm van een grotere publieke toegankelijkheid van de complexen zou niet te veel gevraagd moeten zijn. Want waar rust en groen schaarse goederen zijn, is de overheid hier als grondeigenaar tenminste nog in staat de schaarste enigszins te verdelen. 

Maar als het even kan niet door de zelfredzaamheid, die zo kenmerkend is voor de volkstuinverenigingen, te ontmoedigen. Niet met afgedwongen samenwerking van de tuinders met maatschappelijke organisaties en initiatieven zoals in de Amsterdamse Uitvoeringsstrategie Volkstuinenbeleid. En niet met het inleveren van tuinen en huisjes ten behoeve van voorzieningen voor ‘bredere doelgroepen’.  

Prosecco-tuinders

Wat de tuintrots steekt is het gebrek aan vertrouwen in de ervaring, expertise en de wil van de volkstuinverenigingen om bij te dragen aan de vernieuwing van de volkstuinen. Tuinverenigingen geven immers al decennialang vorm aan een groen ventiel voor de druk van de stad. Volkstuinders weten allang dat het om meer gaat dan tuinieren. Op de tuin kun je buiten zijn, samenzijn en vriendschappen aangaan. Je kunt je er even terugtrekken of je burn out te boven komen. Precies al die dingen die gemeenten nu willen formaliseren in samenwerkingen met professionele organisaties met alle subsidieaanvragen, projectverzoeken en inefficiënte bureaucratie van dien.

Tuinverenigingen geven immers al decennialang vorm aan een groen ventiel voor de druk van de stad 

En de Prosecco-tuinders dan? Zijn de complexen in de grote steden inmiddels niet overgenomen door welstandige stedelingen die er een goedkoop en bereikbaar alternatief voor een huisje in Frankrijk aan hebben? Natuurlijk, die zijn er ook. Maar niet nadat ze keurig op hun beurt hebben moeten wachten op een wachtlijst. De tuinen en huisjes gaan immers niet naar de hoogste bieder, maar worden getaxeerd en verkocht door de verenigingen tegen een gelimiteerde prijs. En net als de minder welstandige medetuinders vervullen ze hun tuinplicht door periodiek te wieden en te schoffelen in het algemeen groen van het complex. Tuindiensten waarin de bubbels van de gesegregeerde stad weer even bij elkaar komen. Iets dat waard is te worden behouden.

Ooit verruilden we de Amsterdamse binnenstad voor suburbia. Wijk in opkomst, eengezinswoning, school om de hoek. Alles voor de kids. Bijna dertig jaar later leken we terug te gaan. Flatje op de Oostelijke eilanden. Gebouwd voor de sociale huur, nu te koop voor de hoofdprijs. Kade op de zonkant, bootjes voor de deur. Locatie, locatie, locatie. Boven op die hoofdprijs twee verrassingen: erfpacht niet eeuwigdurend afgekocht, binnenkort over naar stadsverwarming. Toch maar niet bieden dan.

Warmte tot in de eeuwigheid

Want met de alternatieven voor aardgas wil het voorlopig niet vlotten. De kleinschalige pilots met de aardgasvrije wijken leiden een kwijnend bestaan. De zonnepanelen gaan aan hun succes, de salderingsregeling en het overbelaste stroomnet ten onder en warmtenetten komen nauwelijks van de grond. De Haagse wethouder voor de energietransitie, Arjen Kapteijns, moest een maand geleden aankondigen dat zijn plannen om de warmte voor 45.000 tot 60.000 woningen aan te besteden voorlopig in de ijskast zouden gaan. Marktpartijen zouden de businesscase voor aanleg en exploitatie van twee grote warmtenetwerken niet kunnen rondkrijgen. En dat terwijl het juist hier zo kansrijk leek. Een grote transportpijp voor warmte van de industrie in het Rotterdamse havengebied komt binnenkort in Den Haag uit. Precies op de plek waar na het fossiele tijdperk de warmte tot in de eeuwigheid via geothermie uit de grond en via aquathermie uit het water zal komen.

Schrikbeeld van nieuwe CV-ketels

Maar zo ver is het nog niet. Op dit moment krijgen private partijen niet genoeg zekerheden voor de enorme investeringen die voor een warmtenet nodig zijn, nog afgezien van de onzekerheid over de prijzen die ze straks kunnen vragen van de klanten die de gedwongen nering moeten gaan afnemen. 

De Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie is er nog niet en de Wet Collectieve Warmtevoorziening laat ook nog wel even op zich wachten 

Om vaart te houden in de energietransitie zou het zo mooi zijn geweest als nu het momentum gepakt kon worden om – tegelijk met de isolatieprogramma’s – het corporatiebezit in de energielekkende stapelbouw aan te sluiten op het warmtenet. Maar de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie is er nog niet en de Wet Collectieve Warmtevoorziening laat ook nog wel even op zich wachten, is de inschatting van wethouder Kapteijns. Weg zekerheid voor investeerders. Kapteijns voorziet dat de corporaties straks gewoon weer cv-ketels zullen moeten vernieuwen om straks als de wetten en zekerheden er wel zijn, opnieuw te gaan investeren en verbouwen voor warmte uit de warmtepijplijn.

Dat de kwestie van de kosten voor bewoners en de dreiging van nieuwe cv-ketels snel acuut kan worden, blijkt uit de hoogoplopende fittie tussen de Amsterdamse corporaties en Vattenfall. De corpo’s sluiten per direct geen woningen meer aan op stadsverwarming, nadat Vattenfall de tarieven plotsklaps met dertig procent had verhoogd. Dat was niet afgesproken.

De autarkist in mij 

Naast een gebroken belofte is dit voor bewoners in Amsterdam-Noord en Zuidoost een enorme knauw in het vertrouwen – zo dat er al was – in het heil van de energietransitie. Ooit aangeprezen als goed voor de wereld én de portemonnee, bleek men nu tweehonderd euro duurder uit. Ze gaan vast wel weer met elkaar om tafel, maar voor nu schermen de corporaties richting Vattenfall met een Plan B waarin nieuwe cv-ketels inderdaad een prominente rol spelen.

Ooit aangeprezen als goed voor de wereld én de portemonnee; nu blijkt men tweehonderd euro duurder uit 

Anti-fossiele scherpslijpers zullen betogen dat die warmtenetten toch al een slecht idee waren omdat ze voorlopig alleen gedijen bij overtollige warmte uit stinkende ouderwetse, energie-intensieve industrie. Maar dat is uiteindelijk niet mijn punt, net zomin trouwens als het beeld van Siberiërs in hemdsmouwen voor het open raam omdat de radiatoren in de wijk centraal afgestemd staan op standje heet. Tegenwoordig kun je wel degelijk aan de thermostaatknop draaien, laat ik mij vertellen.

Nee, het is meer de autarkist in mij die zich wantrouwig verzet. Op mijn werkplek in het stadhuis moeten wij ons al een ‘Warme-Truien-Dag’ voor het klimaat laten welgevallen. Wat nu als de warmteprovider of de VVE straks besluit dat we solidair zijn met de ijsbeer? Dan zullen we vruchteloos aan de radiatorknop draaien.

Het was een mooi plekje daar aan de kade, ik had er graag willen wonen (we waren toch vast overboden). Waar ik niet rouwig om ben is het warmtenet dat mij nog even bespaard zal blijven.

Deze column verscheen eerder op romagazine.nl

Deze maand kwam de Buitenland Barometer van Clingendael uit. De jaarlijkse ranglijst van bedreigingen voor de samenleving volgens de Nederlandse bevolking. Het kreeg van het Haagse veiligheidsinstituut als titel mee: tussen hoop en vrees. 

We blijken het meest bang voor cyberaanvallen, terrorisme en oorlog. Ondanks aanhoudend slechte berichten over klimaatverandering zakt dit thema fors op de lijst van bedreigingen. We hebben ook hoop om te overleven. Wat is hier aan de hand?

Transitiedenkers

De onderzoekers van Clingendael constateren dat we (opnieuw) minder vertrouwen hebben in beleid dat de opwarming van de aarde moet tegengaan, maar ook dat we steeds meer hoop vestigen op ons vermogen tot aanpassing aan een veranderend klimaat. In vaktermen: van mitigatie naar adaptatie. 

Al een halve eeuw klinken er, naast geluiden over de teloorgang van het milieu in het algemeen, stemmen die waarschuwen voor het gevaar van de opwarming van de aarde. In de geschetste doemscenario’s stond de klok al die tijd op vijf voor twaalf. Industrialisatie, fossiele brandstoffen, kapitalisme en consumentisme hadden ons tot de rand van het ravijn gebracht. Het was nu of nooit voor een radicale transitie.

Transitiedenkers zoals Jan Rotmans hebben steeds voor radicale maatschappijverandering gepleit om het tij te keren. De dreigende ondergang van de wereld was daarbij het argument dat geen alternatief duldde. Het was tegelijkertijd ook een beetje het wenkend perspectief. Bestuurskundige Paul Frissen en anderen, hebben gewezen op deze eschatologische component in het transitiedenken.

Angst voor ondergang

In de beeldvorming van verschillende wereldgodsdiensten, ideologieën en revolutionaire bewegingen is de bestaande wereld verdorven en kan het alleen nog goedkomen door radicale verandering, of anders door de toch al onvermijdelijke alles zuiverende catastrofe. 

Daarna kunnen we met een schone lei opnieuw beginnen. In het geval van de opwarming misschien niet per se als soort, maar in ieder geval als levende aarde.

Het ‘vijf-voor-twaalf’ frame voor omgaan met klimaatverandering past niet meer 

De (aantrekkings)kracht van de transitiebeweging zit in de angst voor een nog wat onbestemde dreigende ondergang. Maar van een dreiging is de klimaatverandering inmiddels een realiteit om ons heen geworden. Het ‘vijf-voor-twaalf’ frame past niet meer, en vooral jongeren in rijke landen gaan gebukt onder de mentale gevolgen van klimaatfatalisme. 

Klimaatadaptatie stond altijd in een wat kwade reuk vanwege het ‘toegeven’ aan klimaatverandering in plaats van de oorzaken ervan te bestrijden. Het was het terrein van bèta-wetenschappers, ingenieurs en technologie-optimisten die alleen in het verlengde van de status quo denken. Kort gezegd: klimaatadaptatie stond de Grote Verandering in de weg. Nu de klok eindelijk is doorgetikt van vijf voor naar twaalf uur, kunnen we niet meer om prioriteit voor adaptatie heen. En dat blijkt bevrijdend te werken.

‘Niet het einde van de wereld’

In plaats van bestrijding van een ongrijpbaar mondiaal probleem, kunnen we concreet aan de slag met het klimaatveilig maken van onze omgeving en misschien op termijn wel de wereld. En terwijl sommigen zich verloren in klimaatpessimisme, blijken anderen al lang en met succes te werken aan een wereld die nog wel even mee kan. Ook voor mensen. Er is wel veel klimaatschade, maar we zijn steeds beter in staat maatregelen te nemen en slachtoffers te voorkomen

Het jonge hoofd onderzoek van de statistieksite Our World in Data, Hannah Ritchie, doet daar in haar boek Niet het einde van de wereld verslag van. Het aantal slachtoffers van watersnood, bosbranden, hittegolven en andere klimaatgerelateerde natuurrampen, neemt niet toe maar af. Er is wel veel klimaatschade, maar we zijn steeds beter in staat maatregelen te nemen en slachtoffers te voorkomen. Rijke en opkomende landen laten zien dat economische groei kan samengaan met terugdringen van uitstoot en de bevolkingsgroei slaat bij groeiende welvaart om naar afname.

‘Nuclear Now’

Allemaal zaken die de Deense wetenschapspublicist Bjørn Lomborg en minder bekende publicisten ons al jarenlang voorhouden, maar die nu doordringen tot een nieuw publiek van bezorgde jongeren. 

Bij ons zijn het Hidde Boersma en andere eco-modernisten die dezelfde boodschap brengen. Deze beweging heeft het conservatieve ‘terug naar de natuur’ van de traditionele milieubeweging ingeruild voor een progressieve visie waarin natuur, klimaat, biodiversiteit en voedselzekerheid vooruitgeholpen worden met verantwoorde intensieve landbouw, gentech, meer ruimte voor wilde natuur en kernenergie.

Menig eco-modernist verenigd in WePlanet heeft zelf nog gedemonstreerd onder het motto: “Atomkraft, nein danke” maar is nu pleitbezorger van deze uitstootvrije energiebron.  Een moedige bekering die je ook de activisten van Extinction Rebellion en Greenpeace zou gunnen. Misschien kan de film Nuclear Now van de beroemde regisseur Oliver Stone daarin eenzelfde rol vervullen. Net als eerder An Inconvenient Truth van Al Gore deed voor de doorbraak van het klimaatbewustzijn. De feestelijke première van Nuclear Now voor Nederland is op 17 maart in Koninklijk Theater Tuschinski te Amsterdam.