Deze maand kwam de Buitenland Barometer van Clingendael uit. De jaarlijkse ranglijst van bedreigingen voor de samenleving volgens de Nederlandse bevolking. Het kreeg van het Haagse veiligheidsinstituut als titel mee: tussen hoop en vrees. 

We blijken het meest bang voor cyberaanvallen, terrorisme en oorlog. Ondanks aanhoudend slechte berichten over klimaatverandering zakt dit thema fors op de lijst van bedreigingen. We hebben ook hoop om te overleven. Wat is hier aan de hand?

Transitiedenkers

De onderzoekers van Clingendael constateren dat we (opnieuw) minder vertrouwen hebben in beleid dat de opwarming van de aarde moet tegengaan, maar ook dat we steeds meer hoop vestigen op ons vermogen tot aanpassing aan een veranderend klimaat. In vaktermen: van mitigatie naar adaptatie. 

Al een halve eeuw klinken er, naast geluiden over de teloorgang van het milieu in het algemeen, stemmen die waarschuwen voor het gevaar van de opwarming van de aarde. In de geschetste doemscenario’s stond de klok al die tijd op vijf voor twaalf. Industrialisatie, fossiele brandstoffen, kapitalisme en consumentisme hadden ons tot de rand van het ravijn gebracht. Het was nu of nooit voor een radicale transitie.

Transitiedenkers zoals Jan Rotmans hebben steeds voor radicale maatschappijverandering gepleit om het tij te keren. De dreigende ondergang van de wereld was daarbij het argument dat geen alternatief duldde. Het was tegelijkertijd ook een beetje het wenkend perspectief. Bestuurskundige Paul Frissen en anderen, hebben gewezen op deze eschatologische component in het transitiedenken.

Angst voor ondergang

In de beeldvorming van verschillende wereldgodsdiensten, ideologieën en revolutionaire bewegingen is de bestaande wereld verdorven en kan het alleen nog goedkomen door radicale verandering, of anders door de toch al onvermijdelijke alles zuiverende catastrofe. 

Daarna kunnen we met een schone lei opnieuw beginnen. In het geval van de opwarming misschien niet per se als soort, maar in ieder geval als levende aarde.

Het ‘vijf-voor-twaalf’ frame voor omgaan met klimaatverandering past niet meer 

De (aantrekkings)kracht van de transitiebeweging zit in de angst voor een nog wat onbestemde dreigende ondergang. Maar van een dreiging is de klimaatverandering inmiddels een realiteit om ons heen geworden. Het ‘vijf-voor-twaalf’ frame past niet meer, en vooral jongeren in rijke landen gaan gebukt onder de mentale gevolgen van klimaatfatalisme. 

Klimaatadaptatie stond altijd in een wat kwade reuk vanwege het ‘toegeven’ aan klimaatverandering in plaats van de oorzaken ervan te bestrijden. Het was het terrein van bèta-wetenschappers, ingenieurs en technologie-optimisten die alleen in het verlengde van de status quo denken. Kort gezegd: klimaatadaptatie stond de Grote Verandering in de weg. Nu de klok eindelijk is doorgetikt van vijf voor naar twaalf uur, kunnen we niet meer om prioriteit voor adaptatie heen. En dat blijkt bevrijdend te werken.

‘Niet het einde van de wereld’

In plaats van bestrijding van een ongrijpbaar mondiaal probleem, kunnen we concreet aan de slag met het klimaatveilig maken van onze omgeving en misschien op termijn wel de wereld. En terwijl sommigen zich verloren in klimaatpessimisme, blijken anderen al lang en met succes te werken aan een wereld die nog wel even mee kan. Ook voor mensen. Er is wel veel klimaatschade, maar we zijn steeds beter in staat maatregelen te nemen en slachtoffers te voorkomen

Het jonge hoofd onderzoek van de statistieksite Our World in Data, Hannah Ritchie, doet daar in haar boek Niet het einde van de wereld verslag van. Het aantal slachtoffers van watersnood, bosbranden, hittegolven en andere klimaatgerelateerde natuurrampen, neemt niet toe maar af. Er is wel veel klimaatschade, maar we zijn steeds beter in staat maatregelen te nemen en slachtoffers te voorkomen. Rijke en opkomende landen laten zien dat economische groei kan samengaan met terugdringen van uitstoot en de bevolkingsgroei slaat bij groeiende welvaart om naar afname.

‘Nuclear Now’

Allemaal zaken die de Deense wetenschapspublicist Bjørn Lomborg en minder bekende publicisten ons al jarenlang voorhouden, maar die nu doordringen tot een nieuw publiek van bezorgde jongeren. 

Bij ons zijn het Hidde Boersma en andere eco-modernisten die dezelfde boodschap brengen. Deze beweging heeft het conservatieve ‘terug naar de natuur’ van de traditionele milieubeweging ingeruild voor een progressieve visie waarin natuur, klimaat, biodiversiteit en voedselzekerheid vooruitgeholpen worden met verantwoorde intensieve landbouw, gentech, meer ruimte voor wilde natuur en kernenergie.

Menig eco-modernist verenigd in WePlanet heeft zelf nog gedemonstreerd onder het motto: “Atomkraft, nein danke” maar is nu pleitbezorger van deze uitstootvrije energiebron.  Een moedige bekering die je ook de activisten van Extinction Rebellion en Greenpeace zou gunnen. Misschien kan de film Nuclear Now van de beroemde regisseur Oliver Stone daarin eenzelfde rol vervullen. Net als eerder An Inconvenient Truth van Al Gore deed voor de doorbraak van het klimaatbewustzijn. De feestelijke première van Nuclear Now voor Nederland is op 17 maart in Koninklijk Theater Tuschinski te Amsterdam.