Vlaanderen is van zijn geloof gevallen. Bouwgrond als vaste waarde in het toekomstperspectief van de Vlaming is niet meer. Waar men in het vlakke land met een baksteen in de maag geboren werd, is deze verwijderd en een maagbandje aangelegd. Wat is er gebeurd? De Vlaamse deelregering heeft het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen aangenomen. In de volksmond beter bekend als ‘De Betonstop’.

Decennialang heeft de Hollandse ruimtelijke ordening zich vrolijk gemaakt over de Vlaamse ruimtelijke vrijheid en wanorde.  ‘Belgische toestanden’, noemden we dat smalend. Tot we onze bekomst kregen van de smalle marges in de eigen wel heel planmatige benadering. Er moest meer ruimte komen voor initiatief en de minister liet zich zelfs eens ontvallen dat iets meer ‘Belgische toestanden’ wat haar betreft geen kwaad zou kunnen.

Over mooi of lelijk kun je twisten, maar dat de Vlaamse bouwtraditie tot problemen ging leiden werd steeds duidelijker. Het bebouwd gebied verdubbelde ruimschoots tussen 1976 en 2000. Nog altijd wordt iedere dag zes hectare open ruimte volgebouwd. De prognose voor 2050 luidt: een voor de helft verstedelijkt grondgebied en een volgebouwde Vlaamse Ruit, het gebied rond de steden Brussel, Gent, Antwerpen en Leuven.

Bedrijvenparken en snelwegloodsen van handelsfirma’s schieten als paddenstoelen uit de grond, de lintbebouwingen rijgen zich aaneen. Een beetje zoals hier, maar dan erger. De verstening leidt tot wateroverlast, waar het klimaat juist onstuimiger wordt en de Vlaming staat steeds vaker vast in de files van het woon-werkverkeer, maar ook bij de winkelstrips en de sportparken aan de rand van steden en dorpen.

Het gaat dus over veel meer dan de traditie van zelfbouw (zij wel!) waarvoor men eerst een kavel bij elkaar spaart om later een Fermette– de Vlaamse Boerderette, maar dan zonder de denigrerende bijklank –  te bouwen. Toch is dat wel waarover het nu vooral gaat in Vlaanderen, want als gezegd: dit raakt aan het wezen van de Vlaming.

Het is oudedagsvoorziening, waardeoverdracht tussen de generaties en een way of life. Net als in Frankrijk belichaamt het platteland hier het ware leven. De Fermette is de verbinding met of in ieder geval de belofte van verbinding met dat ware leven.

Om in 2040 tot een totale stop op bouwen buiten bestaand bebouwd gebied te kunnen komen, worden woningbouwlocaties met reservebouwgrond geschrapt en worden de Vlamingen aangemoedigd om kleiner en in de stad te gaan wonen. Voor hun grond, die ook belegging is, krijgen zij onder meer vervanging aangeboden in het stedelijk gebied. Maar dat is niet genoeg, want het gaat om zoveel meer.

Leo van Broeck, de Vlaamse Bouwmeester en een groot voorstander van de betonstop, snapt dat. In de Canvas talkshow Van Gils & Gasten zei hij dan ook: ‘we moeten de droom van de Vlaming in zijn verkaveling au serieux nemen’. Het bleef niet bij een vrome wens, want de Bouwmeester kleurde het plaatje heel concreet in. De Vlaming rommelt graag in zijn schuurtje en hij spoelt zijn Mountain Bike na een tochtje door de omgeving af bij het kraantje naast het huis. ‘In de stad moet de fiets in bad en is na twee keer de afvoer verstopt’, wist hij.

Het alternatief voor de Fermette in de ‘verkaveling’ moest een stadswoning zijn die de geneugten van het platteland combineert met het gemak van de stad met de tram om de hoek. Als dat geen alternatief is waarmee de Vlaming van zijn grond te trekken valt, dan bestaat zo’n alternatief niet. Het geeft ook te denken over onze verstedelijking en de pleidooien voor verdichting en verhoging in de stad. Wij hebben ons allang willoos laten domesticeren tot brave stedelingen die altijd met gepoetste schoenen op de tramhalte staan. Onze wensen worden al snel weggehoond als ‘fantasietjes over een boerderijtje op de Dam’. De nog niet getemde Vlaming laat zijn tanden zien en kan nog modder onder de schoenen eisen. Misschien moeten we maar goed opletten hoe ze het daar gaan aanpakken. Ik wil straks ook wel in zo’n stadsfermette van Leo van Broeck wonen.

Bas van Horn

Deze column werd op 8-12-2016 gepubliceeerd op ROMagazine.nl