Vanaf volgende maand rijdt er voor het eerst een vrachttrein direct van Amsterdam naar China. De reis gaat dwars door Duitsland, Polen, Wit-Rusland, Rusland en Kazachstan, helemaal naar de industriestad Yiwu in het oosten van China. Auto-onderdelen, wijn, bier en groenten gaan naar het Oosten, China brengt voornamelijk elektronica van daar naar hier.

Dat klinkt spectaculairder dan het is, want Nunner Logistics, dat de trein laat rijden, gaf zelf al aan dat het alleen de eerste paar keer om een rechtstreekse trein gaat. Daarna zal de verbinding bestaan uit losse wagons die een paar keer per week naar Duitsland worden gereden om daar aangekoppeld te worden op treinen naar China. Eerder al kwam een vergelijkbare verbinding tot stand tussen Rotterdam en China. Neemt niet weg dat de ‘Nieuwe Zijderoute’ van de Chinese leider Xi Jinping hiermee ook voor ons geen abstract idee meer is, maar een concreet gegeven in het spoorboekje.

Nieuwe Zijderoute

De Nieuwe Zijderoute, verwijst naar de oude karavaanverbindingen tussen China en het Westen, maar heet officieel eigenlijk: ‘Een Gordel, Een Weg’. In de praktijk gaat het om twee routes. Een zeeroute die van China, via Indonesië, Maleisië en Afrika, uitkomt in het Griekse Piraeus, de havenstad die door de Chinezen uit de failliete Griekse boedel werd gekocht. De landroute volgt globaal het treintraject dat hierboven werd beschreven. Beide routes samen worden ondersteund en aangevuld met wegen, pijplijnen en dataverbindingen.

De Nieuwe Zijderoute moet ervoor zorgen dat China grondstoffen en producten kan aanvoeren, maar vooral dat China zijn overproductie kwijt kan in de wereld. Dat is essentieel om de economische groei op stoom te houden en uitzicht op welvaart voor de resterende arme Chinezen levend te houden.

Vanuit ons perspectief wordt daar vaak wat grimmiger naar gekeken. Dan zijn de Chinezen op rooftocht, hongerig naar grondstoffen, markten, behoud van de macht voor de communistische partij en wereldheerschappij. Daarbij trekken ze Afrika leeg, dumpen hun spullen in Europa en Amerika, intimideren de buren rond de Zuid-Chinese Zee en werpen zich op als nieuwe wereldleider. Nee, daar wil de Rijksuniversiteit Groningen geen filiaal. Met onze kennis moeten we niet de ‘nuttige idioten’[1] in de berm van de Nieuwe Zijderoute worden.

Globale connectiviteit

Dat kan allemaal waar zijn, maar ondertussen betalen de Chinezen hun grondstoffen wel met de aanleg van havens, spoorlijnen en wegen. Met die infra is Afrika meer geholpen dan met een halve eeuw Westerse hulp via Wereldbank en ontwikkelingshulp.

Oost-Europa wordt, dankzij nieuwe spoorverbindingen, een belangrijke schakel tussen Azië en West-Europa. Nu er voldoende retourvracht is, lijken ook de havens van Rotterdam en Amsterdam niet slechter te worden van de nieuwe connecties met het Oosten. En omdat de Chinese planeconomie stevig inzet op duurzaamheid, komen de betaalbare zonnepanelen voor onze energietransitie inmiddels uit China. Wat is erop tegen hun belang te dienen als we er zelf ook beter van worden?

Dit is niet helemaal het verhaal van de populaire geopolitiek strateeg Parag Khanna, die onlangs in Trouw, De Volkskrant en eerder in De Groene Amsterdammer aan het woord kwam, maar het sluit er wel op aan. Volgens Khanna doen nationalistische onrust en nieuw isolationisme niets af aan de brede onderliggende ontwikkeling naar globale connectiviteit. Globalisering die niet komt vanuit staten en verdragen, maar vanuit fysieke en digitale verbinding van met name de grote megasteden, multinationals, footlose maatschappelijke organisaties en politieke groeperingen over de hele wereld. Die verbindingen scheppen een nieuwe realiteit die je niet terugziet in de bestaande atlas met zijn landen en grenzen Het is de realiteit van de oplichtende lijnen en knooppunten op de cover van zijn bekendste boek: Connectography.

Dit vuistdikke boek gaat over heel veel aspecten van die connectiviteit. Over verbinding versus stammenstrijd, historische vergelijkingen, de rol van megasteden en het milieu. Het gaat maar een heel klein beetje over Europa. Dat komt omdat we er op wereldschaal minder toe doen. Dat is geen slecht nieuws, want we staan er beter voor dan we denken, meent Khanna.

Geen ‘gekke Henkie’

Het sprookje van de politieke Europese eenwording is uit, migratieproblemen zijn here to stay en de Britten zetten zichzelf buitenspel. Toch zijn onze Europese worstelingen niet existentieel bedreigend, meent Khanna. Europa is en blijft een voorbeeld vanwege de vrede, de nog altijd grote en krachtige interne markt, relatief goed toegeruste verzorgingsstaten, sociale gelijkheid, robuuste infrastructuren en veilige openbare ruimte.

We hoeven ook niet bang te zijn dat er na het Britse wereldrijk met zijn Pax Brittanica en de naoorlogse Pax Americana nu een Pax Sinica aan zit te komen. Volgens Khanna niet omdat we ons met z’n allen tegen de Chinese invloed zullen keren, maar omdat er te veel spelers zijn en te veel dynamiek is om de wereld vanuit één machtscentrum te beheersen. Wie zichzelf in het knooppunt van verbindingen weet te plaatsen, is wel onmiskenbaar in het voordeel. Daar werken de Chinezen dan ook hard aan.

Het betekent niet dat de rol van nationale regeringen is uitgespeeld. Ook in de nabije toekomst zullen ze het verhaal van hun land blijven schrijven met wetten en beleid, al dan niet in samenspraak met de politieke en militaire allianties waarvan ze deel uitmaken. Nationale regeringen en instellingen zullen hun positie ten opzichte van China blijven bepalen.

Het is daarom begrijpelijk dat de Rijksuniversiteit Groningen bij nader inzien toch liever afziet van een filiaal in Yantai. Onder meer omdat Chinese politieke invloed op de vestiging – waar je na afstuderen een RUG-diploma zou krijgen – niet uitgesloten kon worden. Wel fijn dat er zonder veel discussie treinen vol spullen op en neer naar China kunnen rijden en dat er op onze ministeries en kennisinstellingen ruimte is om na te denken over het faciliteren van fysieke en digitale connectiviteit. Ook met China. We zijn geen ‘gekke Henkie’, maar als het zo uitkomt graag een ‘nuttige idioot’. Dat past wel bij ons.

Bas van Horn

[1] Aan W.I. Lenin toegeschreven uitspraak over naïeve Westerse idealisten die hij goed kon gebruiken bij het vestigen van de Bolsjewistische macht.

Deze blog werd op 9 februari 2018 geplaatst op romagazine.nl