Het is nog even wennen en er gaat wel eens wat mis, maar met de coronabestrijding is de staat weer helemaal terug in ons dagelijks leven. De minister bepaalt wanneer onze kwetsbaren opgehokt moeten worden, met hoeveel we bij elkaar mogen komen en op welke afstand we moeten blijven. Dit alles op straffe van een forse bekeuring en in ernstiger gevallen nog steeds een strafblad. Dat smaakt naar meer!

We willen weer geleid worden

Overal klinkt de roep om Rijkssturing. Niet alleen, maar zeker ook in het fysieke domein. Of het nu gaat om het bespoedigen van de bouw van een miljoen woningen, het terugdringen van de broeikasuitstoot, het circulair maken van de economie, het aanwijzen van zonneveld- en windparklocaties of het vinden van het juiste pad naar kringlooplandbouw. We willen weer geleid worden en vragen onze leidslieden hun bescheidenheid af te werpen.

Nog niet zo lang geleden ging het anders. Onze minister-president vond visie een olifant die lelijk in de weg kon staan en decentralisatie was key. Verantwoordelijkheid moest ‘zo dicht mogelijk bij burgers belegd’ zijn. Waar konden besluiten beter genomen worden dan in de omgeving waar ze hun beslag zouden krijgen? Omstandigheden zijn nu eenmaal overal anders. Economisch, fysisch, sociaal. Ik hoor het een leidinggevende van het ministerie van BZK nog zeggen: ‘Gelijke monniken, gelijke kappen. Alleen de monniken zijn zelden gelijk.’

De Omgevingswet werd nog helemaal in deze sfeer in de steigers gezet. Aan de basis de gemeentelijke autonomie, dan de regio en de provincie. Nationaal sturen, alleen waar het niet anders kan. Zo is ook het instrument omgevingsvisie bedoeld. Een integrale visie op ontwikkeling en behoud van de leefomgeving op het juiste niveau. Tot stand te komen na de breedst mogelijke inbreng van alle bekende en onverwachte stakeholders.

Het Rijk neemt regie

Toch ging de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) al snel zijn eigen weg. Een integrale visie op inrichting en toekomst van onze nationale leefomgeving is ook wel erg verleidelijk voor daadzuchtige politici, ambtenaren met heimwee naar de Rijksplanologische Dienst en de jonkies die – onbelast met dit verleden – ook wel eens achter het stuur willen gaan zitten.

Rond de presentatie van de NOVI op elf september heeft minister Ollongren laten zien dat ze de nieuwe tijdgeest goed aanvoelt. Ze stelt dat ‘Het Rijk de regie zal nemen’ en belooft ‘meer te zullen sturen op de ruimtelijke ordening van Nederland.’ Dit nog wel met de kanttekening dat regie geen nieuwe centralisatie betekent, maar of dat meer is dan semantiek zal later blijken. Ondertussen is wel al het akelige begrip doorzettingsmacht terug in het ruimtelijk discours. Dat is gewoon je staatszin doordrijven, desnoods dwars tegen belangenafwegingen ‘dicht bij burgers’ in.

Bas van Horn

Deze column verscheen bij ROMagazine.nl op 17 september 2020