Het bevolkingsvraagstuk is weer terug op de agenda. Dat is te danken aan hoogleraar en publicist Paul Scheffer en aan Jan Latten die na zijn pensionering als hoofddemograaf bij het CBS niet langer met meel in de mond spreekt. ‘We moeten het er maar eens over hebben met hoeveel we hier in dit land willen zijn.’ Terecht merkten de Amsterdamse politicologen Bonjour en Ersanilli in hun ingezonden stuk in de Volkskrant van 2 oktober jl. op dat ze het eigenlijk willen hebben over wie we willen zijn als volk. De bevolkingssamenstelling is het werkelijke issue en niet de omvang. Anderen zien trouwens in beide thema’s geen relevant onderwerp.
Bevolkingsscenario’s
Vol was dit land altijd al, volgens sommigen. En anders zou het snel te vol worden. De maximale nationale voedselproductie werd daarbij lang als een absolute grens gezien. Dat soort grenzen zijn steeds verder opgeschoven. Zorgen over de bevolkingsomvang zijn er nog steeds. Als het niet uit oogpunt van voedselvoorziening is, dan wel vanwege de druk op moeder aarde, het teloorgaan van de diversiteit aan beesten en planten, de woningnood of de erosie van nationale samenhang en identiteit. Er is dus altijd een ander issue dan de omvang van de bevolking zelf, dat maakt dat we de bevolkingsaanwas willen beteugelen.
Dat het tot nu toe bij bevolkingsrampscenario’s meestal niet zo’n vaart liep, wil niet zeggen dat de rek er niet uit kan. En los daarvan is er geen reden om de bevolkingsomvang en -samenstelling niet ter discussie te willen stellen. We hebben geleerd dat onze prognoses en aannames over bevolkingsontwikkeling doorgaans niet uitkomen, maar daarom hoeven we de problematiek nog niet als een natuurverschijnsel te beschouwen, menen Latten en Scheffer.
Scheffer, zo legt hij uit in NRC, heeft het CBS gevraagd een paar andere bevolkingsscenario’s door te rekenen dan de jaarlijkse netto groei van 31.000 die het CBS zelf voor het meest plausibel houdt: een scenario met migratiesaldo nul, een groei met tienduizend per jaar en eentje van jaarlijks netto vijftigduizend zielen erbij. Tussen de laagste en de hoogste variant zit een verschil van bijna vier miljoen mensen in 2060.
Omvolkingscomplotten
Nulgroei betekent krimp, maar dat zeggen de populisten er niet bij, want krimp zorgt voor lastige problemen. Meer kosmopolitische partijen die voor ruimhartige migratie- en asielpolitiek kiezen, zeggen er niet bij dat de bevolking dan zal groeien tot bijna twintig miljoen, waarvan 7.4 miljoen met een migratieachtergrond. Blijkbaar vindt Scheffer dat veel, want hij zegt het er wel speciaal bij.
Toch kiest Scheffer niet, maar laat zien dat er wat te kiezen valt. Als we gaan debatteren over beheersbare en voorspelbare migratie en asiel, zoals Scheffer bepleit, dan verlaten we wel de internationaal vastgelegde rechten van migranten en asielzoekers als uitgangspunt ten gunste van een nationale besluitvorming over bevolkingspolitiek. Dat zegt Scheffer er dan weer niet bij. Het kan. Dat doen beschaafde volkeren als de Canadezen, straks de Britten en waarschijnlijk de Duitsers ook.
Zelfs wie niet in omvolkingscomplotten of het inherente kwaad van de Islam gelooft, kan zich zorgen maken over bevolkingsgroei door immigratie. Dat Scheffer en Latten dat doen over de band van de bevolkingsomvang, is waarschijnlijk vooral te begrijpen als een poging om niet besmet te raken met het ‘Hans Janmaat-virus’. Een besmetting die je nog altijd de kop kost in de spraakmakende gemeente. Niet voor niets put Scheffer zich uit om alle mogelijke vormen van westerse, niet-westerse, legale en niet-legale migratie en vlucht naast elkaar te zetten.
Blinde vlek of natuurverschijnsel
Ondertussen is duidelijk dat de migratiepolitiek de Europese landen uit elkaar blijft spelen, terwijl dat falen uiteindelijk vooral neerslaat in de steden en de plaatsen die als eerste opvang of springplank naar gewilde bestemmingen fungeren.
Toch lijken de stedenbouwkundige- en planologische gemeenschappen in een aantal van die steden weinig urgentie te zien in de thematiek. Zo geeft een verslag van de internationale conferentie Up Close & Liveable van afgelopen zomer in onze hoofdstad als belangrijke prioritaire thema’s van Amsterdam, Barcelona en Parijs: de druk op de openbare ruimte, de stress door massatoerisme, verdichting, duurzaamheid en klimaatbestendigheid. Migratie lijkt een blinde vlek of wordt – anders dan het massatoerisme – als een natuurverschijnsel beschouwd.
Bas van Horn
Deze bijdrage werd gepubliceerd op ROmagazine.nl 10 oktober 2018