Rotondes zijn de theaters van de openbare ruimte: iedereen rijdt erlangs, niemand vraagt erom, maar ze krijgen allemaal een decorstuk cadeau. Soms een koe, soms een klomp cortenstaal, en heel soms — zoals in Amsterdam — een geëngageerd scheepswrak dat ons wijst op “de geopolitieke situatie”. Het is maar dat u het weet.

Kunst in de buitenruimte is regelmatig aanleiding tot discussie en controverse. Dit doorgaans tot tevredenheid van de kunstenaar en de selectiecommissie. De controverse geeft aan dat het ‘iets met ons doet’. Het ontregelt, stemt tot nadenken of plaatst ons zelfs buiten onze comfortzone. En dat is goed, is de gedachte. Maar het kan altijd erger. Daarover verderop in dit stukje.

Bij kunst in de buitenruimte kan de discussie gaan over heel verschillende dingen. Om te beginnen natuurlijk over het nut van kunst. Juist waar buitenkunst uitnodigt tot monumentaliteit wordt al snel de vraag opgeworpen of dat geld niet beter besteed had kunnen worden. Daarna is er de aard van de kunst. De een ziet een onbegrijpelijk roestig mikado in een sfeervol geoxideerde cortenstaalconstructie, de ander ergert zich wezenloos aan knullig geboetseerde lokale beroemdheden in brons.

Niet zozeer een subgenre, maar zeker een subcategorie wordt gevormd door de rotondekunst. Volgens wikipedia opgekomen met de randwegen rond steden en dorpen waar kruispunten werden vervangen door rotondes die het verkeer veiliger distribueerden over de verschillende lokale bestemmingen. Een fenomeen waarover het Rotondologisch Genootschap vaker en uitputtender publiceerde.

Waar de auto vertraagt, slaat de kunst toe 

Ruimtelijk ontstonden met de rotondes als vanzelf podia voor buitenkunst aan de entree van onze gemeenschappen. Podia voor de verbeelding van de lokale identiteit (koeien, visnetten, korenaren). Decoratieve rots- en groenpartijen met als nevendoel het tegengaan van onbedoeld rechtdoorgaand verkeer. Ten slotte bescheidener ingezaaide bloembedden die niet zelden een Wim T. Schippers-achtige uitstraling kregen met een spoor getrokken door een beschonken automobilist in de late zaterdagnacht.

Naast al deze verschijningsvormen is er ook de geëngageerde rotondekunst. Meest recente voorbeeld in deze categorie is het scheepswrak op een rotspartij, verrijkt met keramieken sculpturen, glazen lantaarns en gerecyclede objecten. Het staat of wordt geplaatst op de rotonde in de Seineweg te Amsterdam en symboliseert, aldus dagblad Het Parool, verleden en toekomst van het Amsterdams Westelijk Havengebied. ‘Het beeld verwijst naar maritieme beeldspraak, de huidige samenleving en de geopolitieke situatie’, zegt kunstenaar Hans van Bentem over zijn creatie in het persbericht. Wat leren we hieruit over kunst in de buitenruimte, in het bijzonder de rotonde? Hoedt U voor geëngageerde kunstenaars.

Bas van Horn

Deze column verscheen op 19 oktober 2025 bij ROmagazine.nl